เอตฺถ ปิวนฺตีติ เอตสฺมิํ นิปานติตฺเถ อุทกํ ปิวนฺติฯ อิมินา มคฺเคน ปวิสนฺตีติ อิมินา มคฺเคน นิปานติตฺถํ ปวิสนฺติฯ มคฺคํ ปิธายาติ ปกติมคฺคํ ปิทหิตฺวาฯ น ตาว กิญฺจิ กโรติ อนวเสเส วนมิเค ฆาเตตุกาโมฯ

อวิชฺชาย อญฺญาณา หุตฺวาติ อวิชฺชาย นิวุตตฺตา ญาณรหิตา หุตฺวา, นนฺทีราเคน อุปนีตา รูปารมฺมณาทีนิ อาพนฺธิตฺวาฯ ปโลภนโต โอกจรํ นนฺทีราโคติฯ พฺยาโมหนโต โอกจาริกํ อวิชฺชาติ กตฺวา ทสฺเสติฯ เตสนฺติ โอกจโรกจาริกานํฯ สาขาภงฺเคนาติ ตาทิเสน ลูขตรคนฺเธน สาขาภงฺเคนฯ มนุสฺสคนฺธํ อปเนตฺวา ตสฺส สาขาภงฺคสฺส คนฺเธนฯ สมฺมตฺโตติ สมฺมชฺชิโต พฺยามุญฺโฉฯ

พุทฺธานํ เขมมคฺควิจรณํ กุมฺมคฺคปิธานญฺจ สพฺพโลกสาธารณมฺปิ อตฺถโต เวเนยฺยปุคฺคลาเปกฺขเมวาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘อญฺญาตโกณฺฑญฺญาทีนํ ภพฺพปุคฺคลาน’’นฺติ อาหฯ อูหโตติ สมูหโต นีหโตติ อาห ‘‘ทฺเวธา เฉตฺวา ปาติโต’’ติฯ นาสิตาติ อทสฺสนํ คมิตาติ อาห ‘‘สพฺเพน สพฺพํ สมุคฺฆาฏิตา’’ติฯ หิตูปจารนฺติ สตฺตานํ หิตจริยํฯ

ทฺเวธาวิตกฺกสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

10. วิตกฺกสณฺฐานสุตฺตวณฺณนา

[216] ทสกุสลกมฺมปถวเสนาติ อิทํ นิทสฺสนมตฺตํ ทฏฺฐพฺพํ วฏฺฏปาทกสมาปตฺติจิตฺตสฺสปิ อิธ อธิจิตฺตภาเวน อนิจฺฉิตตฺตาฯ เตนาห ‘‘วิปสฺสนาปาทกอฏฺฐสมาปตฺติจิตฺต’’นฺติฯ อถ วา อนุตฺตริมนุสฺสธมฺมสงฺคหิตเมว เกวลํ ‘‘ปกติจิตฺต’’นฺติ วตฺตพฺพนฺติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ทสกุสลกมฺมปถวเสน อุปฺปนฺนํ จิตฺตํ จิตฺตเมวา’’ติ วตฺวา ยเทตฺถ อธิจิตฺตนฺติ อธิปฺเปตํ, ตํ ตเทว ทสฺเสนฺโต ‘‘วิปสฺสนาปาทกอฏฺฐสมาปตฺติจิตฺต’’นฺติ อาหฯ อิตรสฺส ปเนตฺถ วิธิ น ปฏิเสเธตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ วิปสฺสนาย สมฺปยุตฺตํ อธิจิตฺตนฺติ เกจิฯ อนุยุตฺเตนาติ อนุปฺปนฺนสฺส อุปฺปาทนวเสน, อุปฺปนฺนสฺส ปริพฺรูหนวเสน อนุ อนุ ยุตฺเตนฯ มูลกมฺมฏฺฐานนฺติ ปาริหาริยกมฺมฏฺฐานํฯ คเหตฺวา วิหรนฺโตติ ภาวนํ อนุยุญฺชนฺโตฯ ภาวนาย อปฺปนํ อปฺปตฺโตปิ อธิจิตฺตมนุยุตฺโตเยว ตทตฺเถปิ ตํสทฺทโวหารโตฯ